محرمیت در فرزندخواندگی

مسئله حرمت نکاح میان فرزند خوانده و خانواده پذیرنده او، بیش از آنکه مسئله ای حقوقی باشد، ریشه در اخلاق و مذهب دارد. بنابراین هر جامعه ای با توجه به اعتقادات دینی و اخلاقی خویش، قواعد ویژه خود را در این زمینه دارد. در دین مبین اسلام، گفته شده آنچه موجب حرمت نکاح میان اشخاص است، محدود به سه عامل نسب و سبب و رضاع است و از آنجا که اصل بر جواز و اباحه است مگر دلیلی بر منع و حرمت برسد، نمی توان از حدود مشخص شده تجاوز کرد و دامنه حرمت را گسترش داد. درنتیجه، فرزندخواندگی نباید اثری در زمینه محرمیّت داشته باشد. اما خاصیت اجتماعی نهادهای حقوقی، ملازمه ای همیشگی بین مفهوم نهاد حقوقی از یک سو، و آثار مترتب بر آن از سوی دیگر ایجاد می‏کند. از آنجا که مفهوم نهادهای حقوقی در شرایط زمانی و مکانیِ متفاوت تغییر می کند، در وهله نخست باید مفهوم و کارکرد کنونی نهاد حقوقی را دانست، و در وهله دوم باید با مراجعه به روح و مبانی احکام شرعی، حکم شایسته آن را استخراج کرد تا بدین وسیله حقوقی پویا و متناسب با شرایط زمانی و مکانی به‏دست آید؛ حقوقی به روز و در عین حال منطبق بر موازین شرعی. تلاش این مقاله، پیروی از همین روش در موضوع محرمیّت در فرزندخواندگی است. این نوشتار، فرزندخواندگی را در جامعه کنونی ایران مبتنی بر ساختار «خانواده» می داند و در تحلیل وضعیت حقوقی فرزندخوانده نیز، رویکرد شارع نسبت به افراد حاضر در نهادهای «شبه خانواده» یعنی: «پسرِ شوهر»، «ربیبه» و «فرزند رضاعی» را مبنا قرار می دهد. abstract the matter of a ‘prohibition of marriage’ (mahramiiat) between an adoptee and their adoptive family, before becoming and further to being a legal question, is an object of both moral and religious investigation. as a consequence, any society has own orientation concerning its religious and moral bases in this context. in islam, it has been stated that the causes for the prohibition of marriage are limited to lineage (nasab), cause (sabab) and fostering (rezae). the principle, then, is one of authorization and marriage is permitted insofar as there is no contradictory reason and, as a result, adoption has no effect in this matter. nevertheless, consideration of the social aspect of legal institutions requires a perennial interaction between their functions (and effects) and time-and-place circumstances. so, in order to gather a dynamic and updated law we must, on the one hand, understand the function and coordinates of an institution while, on the other, it is necessary to refer to the roots and bases of religious regulations. this article attempts to pursue the aforementioned prescription with regard to a prohibition of marriage in adoption: it regards adoption in the current iranian society as based on the ‘family’, and in order to analyze the adoptee’s situation, it proposes a solution based on the situation of present individuals within ‘quasi family’ institutions, namely that of ‘husband’s son of’, ‘wife’s daughter’ (rabibeh) and ‘foster child’. keywords: adoption, prohibition of marriage, step-mother, wife’s daughter, foster child